Minder vlees eten of helemaal vegan gaan is niet alleen beter voor de dieren, maar ook voor klimaat en milieu. Maar hoe ziet de productie keten van dierlijke producten en hun vervangers eruit? En hoe groot is het verschil in impact tussen rundvlees en soja? Noortje Záborszky en Veerle van Loon hebben hun werkstuk hierover geschreven.
En om je alvast een idee te geven. De productie van vlees stoot 78x meer CO2 uit dan de productie van soja. 1 kg rundvlees heeft 46,8 kg CO2 uitstoot. 1 kg soja heeft 0,6 kg CO2 uitstoot. Het verschil is 46,2 kg CO2 uitstoot, per kilo voedsel.
Veel mensen denken bij klimaatverandering aan de uitstoot van auto’s of fabrieken. Maar de productie van vlees is ook een belangrijke oorzaak. Koeien stoten methaan uit. En dat is nog slechter voor het klimaat dan de uitstoot van CO2 bij auto’s. We waren benieuwd of het eten van sojaproducten helpt met de aanpak van broeikasgassen. We hebben gekozen om ons te focussen op rundvlees. Dat komt omdat koeien relatief veel broeikasgassen uitstoten.
Wat zijn broeikasgassen?
Broeikasgassen zitten in de lucht. Het zijn gassen die warmte vasthouden in de atmosfeer. De atmosfeer is de luchtlaag om de aarde. Zonder die gassen zou het gemiddeld 33 graden kouder zijn op aarde. Waterdamp is het de meest bekende natuurlijke broeikasgas. Waterdamp werkt als een versterkend mechanisme. Dat betekent dat wanneer er meer broeikasgassen worden uitgestoten, er ook meer water verdampt. Hierdoor neemt de temperatuur toe. Andersom werkt het ook zo. Als de temperatuur in de atmosfeer afneemt, dan condenseert de waterdamp en koelt de atmosfeer wat af. Naast waterdamp zijn koolstofdioxide, methaan en ozon de belangrijkste broeikasgassen.
Wat is het broeikaseffect?
Het broeikaseffect is een proces op aarde dat de natuur zelf regelt. Het zorgt ervoor dat we kunnen leven op aarde. De zonnestralen van de zon komen naar de aarde toe. De aarde zet de straling om in warmte en straalt deze deels terug richting de ruimte. De broeikasgassen zorgen ervoor dat die warmte wordt vastgehouden. Door het broeikaseffect blijft het een goede temperatuur op aarde en wordt het niet te koud. Zonder de broeikasgassen zou het -18 graden zijn op de wereld.
Wat is het versterkt broeikaseffect?
Het versterkt broeikaseffect is een proces op aarde waar de mens voor heeft gezorgd. Er zijn meerdere broeikasgassen die voor het versterkt broeikaseffect zorgen. Bijvoorbeeld koolstofdioxide (CO2). Deze komt vrij bij het verbranden van fossiele brandstoffen, zoals benzine, aardolie en aardgas. Bij autorijden, verwarmen van woningen en productie door industrie komt CO2 vrij. Methaan is een andere belangrijke broeikasgas en komt uit moerassen, venen (grond met plantenresten) en koeien (poep). Methaan en koolstofdioxide zijn de belangrijkste broeikasgassen. Deze uitlaatgassen stijgen op en gaan als een soort deken om de aarde heen. Door de deken van de broeikasgassen kan de warmte niet weg. Daardoor wordt het steeds warmer op aarde. Daarnaast worden er ook veel bomen gekapt. Bomen maken van koolstofdioxide zuurstof, met minder bomen komt er steeds meer koolstofdioxide en steeds minder zuurstof.
Gevolgen
Sinds 1980 is er 40% van het ijs op Antarctica gesmolten. Wetenschappers verwachten dat het ijs op Antarctica in 2040 allemaal gesmolten is. Dieren en planten verliezen op deze manier hun leefgebied, hun voedsel of ze kunnen de warmte niet aan. Ook de gletsjers smelten over de hele wereld. Het gevolg hiervan is dat er veel dieren, planten en mensen naar andere gebieden moeten gaan. Of ze sterven uit.
IJs weerkaatst door de witte kleur ook veel warmte. Maar er smelt steeds meer ijs door de warmte. Er wordt vervolgens nog minder warmte teruggekaatst. Waardoor er nog meer ijs smelt. Zo wordt het steeds warmer.
Consumptie vlees
De totale consumptie van vlees in Nederland per persoon van de bevolking was in 2018 ongeveer 77 kg per jaar. 36 kg bestaat uit varkensvlees en de andere 38 kg is pluimvee (kippen) en rundvlees samen. De andere 2,6 kg bestaat uit kalfsvlees, schapen- en geitenvlees en paardenvlees. Er woonden er 17,28 miljoen mensen in Nederland. Dus in Nederland eten we: 17.280.000 x 77 kg= 1.330.560 ton vlees in 1 jaar. 267.840 ton bestaat uit rundvlees.
Consumptie zuivel
Zuivel is een algemene naam voor producten die van melk zijn gemaakt. In Nederland eten/drinken we gemiddeld 333 gr zuivel per dag, dat is ongeveer 121 kg zuivel per jaar. Dat is 231 gr melk en yoghurtproducten en 102 gr aan overige zuivel per dag. Dit verschilt per geslacht, opleiding en regio. We consumeren ongeveer 17.280.000 x 121 kg= 2.090.880 ton zuivel per jaar.
Conclusie
De consumptie van vlees per persoon in Nederland is ongeveer 77 kg per jaar. In totaal is dat ongeveer 1,3 miljoen ton vlees. Daarvan bestaat 267.840 ton uit rundvlees. De consumptie van zuivel per persoon in Nederland is 121 kg per jaar. Dat is in totaal ongeveer 2,1 miljoen ton per jaar.
Vaak gebruiken boeren hooi als voer voor koeien. Je kunt hooi lang opslaan. Als hooi geen optie is voor een boer, dan gebruikt hij veevoer. Er zijn ook verschillende soorten koeien. Je hebt grasgevoerde- en graangevoerde koeien.
Grasgevoerd
Grasgevoerde koeien worden ongeveer 23 maanden oud, voor ze worden geslacht. De grasgevoerde koeien hebben 8 maanden lang meer waterverbruik, landgebruik, voer en afval dan graangevoerde koeien. Voor de CO2 voetafdruk maakt dat veel verschil. Het blijkt dat het landgebruik van grasgevoerd rundvlees minder duurzaam is dan de bio-industrie. Gras is aan de andere kant wel een stuk beter voor het dierenwelzijn. Het lichaam van een koe is er eigenlijk niet voor bedoeld om graan te eten. Gras verteert hun maag veel beter en daarom zijn deze koeien fitter. Ze groeien langzaam. Hierdoor hebben ze gezonde vetten, zoals Omega-3.
Graangevoerd
Graan gevoerde koeien leven maar 15 maanden. Een graangevoerde koe eet veevoer. Je hebt verschillende categorieën in veevoer. Die categorieën zijn krachtvoer en ruwvoer. Krachtvoer bestaat, bijvoorbeeld uit maïs, soja en granen. Dit voer geeft de koe veel energie. Hierdoor groeien de koeien sneller en krijgen ze meer vet. De ingrediënten van het krachtvoer zijn verschillend. Een melkkoe heeft andere voedingsstoffen nodig dan een vleeskoe. Dan is het krachtvoer dus anders. In totaal eet een koe 60 kg voer per dag. Op 1 december 2019 waren er ongeveer 3,8 miljoen koeien in Nederland. Een koe eet op een dag 55 kg ruwvoer. Hooi is een voorbeeld van ruwvoer. Een koe krijgt ongeveer 1.800 kg krachtvoer per jaar. Dus in 1 jaar eten 3,8 miljoen koeien 76.285.000 ton ruwvoer en 6.840.000 ton krachtvoer.
Waar komt het veevoer vandaan?
Een boer kan krachtvoer kopen bij een bedrijf, maar hij kan het ook zelf verbouwen. Nederland importeert de soja vaak uit Brazilië en Europa. In Nederland telen we sinds een paar jaar ook soja. Hierdoor hoeven we minder te importeren. Dat is aan de ene kant beter voor het milieu. Want op deze manier wordt er minder soja naar Nederland vervoerd, dus is er minder CO2 uitstoot van het vervoer.
Vaak importeren we maïs uit Frankrijk of Duitsland. Ruwvoer, hooi wordt vaak door de boer zelf gemaakt. De boer maait het gras in de lente en zomer, daarna laat hij het drogen. Vaak gebruiken ze hooi voor de koeien in de winter.
Conclusie
Er zijn twee verschillende soorten veevoer: krachtvoer en ruwvoer. Krachtvoer bestaat meestal uit soja, maïs en granen. De meeste soja, die naar Nederland wordt geïmporteerd, komt uit Brazilië of Europa. Het meeste maïs komt uit Frankrijk en soms Duitsland. Vaak wordt er ook hooi gebruikt, dit is een vorm van ruwvoer. Boeren kunnen het veevoer zelf verbouwen of bij een bedrijf kopen.
Landbouw betekent dat mensen het land gebruiken voor de productie van planten en dieren. Dit is een heel breed onderwerp, daarom delen we dit op in verschillende deelsectoren. Veeteelt is een voorbeeld van zo’n deelsector. In bron 3.1 kun je de hoeveelheid uitstoot van CO2 van de hele landbouwsector zien. In 2017 stootte de landbouwsector 106 miljoen kilo stikstof uit. Het grootste deel, ongeveer 94 miljoen kilo, kwam van de veeteelt. Ook stootte de landbouwsector 8,9 miljard kilo CO2 uit. Zoals je hieronder kunt zien, is het plan om tegen 2030 minder CO2 uit te stoten. De uitstoot van broeikasgassen per kilo van het product wordt ook wel ‘de CO2 voetafdruk’ genoemd.
3.1 Uitstoot van de landbouw
Conclusie
In 2017 stootte de landbouwsector 106 miljoen kilo stikstof uit. Het grootste deel, ongeveer 94 miljoen kilo, kwam van de veeteelt. Ook werd er 8,9 miljard kilo CO2 uitgestoten door de landbouw.
De productieketen van vlees
Een productieketen is de weg die het vlees aflegt om van een grondstof naar het eindproduct te komen. Koeien worden geboren op de veehouderij en daar krijgen ze eerst melk van hun moeder. Later krijgen ze gemiddeld 60 kg plantaardig voedsel per dag. Dat bestaat voor een groot deel uit ruwvoer. Daarnaast krijgen ze af en toe ook nog krachtvoer. Koeien drinken gemiddeld 100 liter water per dag. De planten die de koe eet hebben natuurlijk ook water nodig. Het waterverbruik van 1 kilo rundvlees is 15.000 liter. De meeste koeien zijn tussen de 15 en 23 maanden oud wanneer ze geslacht worden. Dit slachten gebeurt in een fabriek. Daarna moet het vlees nog geëxporteerd worden. In die fabriek wordt het vlees verwerkt. Dan gaat het naar een magazijn van een winkelketen, bijvoorbeeld van de Jumbo. Dan wordt het vlees geëxporteerd naar verschillende locaties van die winkelketen.
De productieketen van soja
Wat is soja?
Soja is afkomstig van de sojaboon. Er zijn twee soorten sojabonen. Je hebt genetisch gemodificeerde en niet-gemodificeerde sojabonen. Genetisch gemodificeerd betekent dat het DNA van de sojaboon wordt aangepast. Hierdoor groeien de sojabonen bijvoorbeeld sneller of ze hebben minder water nodig. Sojabonen die gemodificeerd zijn, worden alleen voor vee gebruikt. Dit komt, omdat planten met genetische modificatie niet door mensen mogen worden gegeten. Het is namelijk niet natuurlijk. Dus het kan misschien bijwerkingen hebben. Gemodificeerde sojabonen komen uit Argentinië. De niet-gemodificeerde sojabonen worden in ons eigen voedsel gebruikt. Deze bonen importeren we vooral uit Brazilië. Er is veel sojateelt in Zuid-Amerika. Je kunt dit zien in de kaart hieronder zien. Het gebied waar de soja wordt geteeld is 13 keer zo groot als de oppervlakte van Nederland. Sojabonen kunnen verschillende kleuren hebben. Bijvoorbeeld geel, groen, bruin en zwart. De groene sojabonen worden het meest gebruikt. Soja heeft water nodig. Voor 1 kilo sojabonen is er 2.100 liter water nodig.
Verwerking van soja
Soja wordt op veel verschillende manieren verwerkt. Bij de verwerking van sojabonen wordt de boon eerst gescheiden van het omhulsel, dat wordt ook wel het hul genoemd. De hullen die over zijn gebleven, zijn er erg vezelrijk. Dit wordt gebruikt als grondstof in veevoer.
De olie wordt daarna uit de boon geperst. Deze olie en de schroot worden gescheiden door middel van een organisch oplosmiddel. Dan blijft er sojaschroot over. Dat is een bijproduct die vrijkomt bij het maken van de sojaolie. Het oplosmiddel wordt eruit gehaald en de schroot wordt vermalen tot sojameel. Sojameel wordt voornamelijk gebruikt als grondstof voor in veevoer.
De bonen worden vervoerd naar internationale handelsbedrijven en gaan naar de supermarkt.
Conclusie
Je kunt de productieketen van soja en rundvlees met elkaar vergelijken. Er zijn veel verschillen te zien. Voor de productieketen van rundvlees zijn er meer stappen. De koeien worden eerst geslacht. Vervolgens worden ze vervoerd naar een fabriek die het vlees gaat verwerken. Dan wordt het geëxporteerd naar een magazijn van een winkelketen. Eerst krijgen de koeien melk, daarna gemiddeld 60 kg plantaardig voedsel per dag. Koeien drinken 100 liter water per dag. 1 kilo rundvlees kost 15.000 liter water. Voor de productieketen van soja is er 2.100 liter water nodig voor 1 kilo sojabonen. Bij sojabonen zijn er stuk minder stappen nodig. De sojaboon wordt geplant. Als hij uitgegroeid is, worden ze vervoerd naar internationale handelsbedrijven. Dan wordt er sojameel of sojaolie van gemaakt. Vervolgens worden ze verder bewerkt in de fabriek en dan gaan ze naar de supermarkt
Bij het houden van vee komen er veel broeikasgassen vrij. De belangrijkste zijn methaan, stikstof en koolstofdioxide. Koeien produceren methaan als ze hun voedsel verteren. Uit de mest van het vee komt ook methaangas vrij. In de mest zitten stoffen zoals nitraat en ammoniak. Die stoffen kunnen door regen en wind in het water komen. Dit zorgt voor verzuring en vermesting van de natuur. Dat is ook heel slecht voor het broeikaseffect. Verzuring betekent dat het water en de grond zuurder wordt en voedingsstoffen verliest. Als er teveel mest is, dan kunnen de planten de voedingsstoffen niet meer opnemen. Hierdoor komen de overige voedingsstoffen in het water en in de grond terecht. In Nederland kost het 31,1 kg CO2 om 1 kg rundvlees te maken. Dat is de directe uitstoot die meteen van het dier komt. Indirect kost het 15,7 kg CO2 om 1 kg rundvlees te maken. Deze informatie komt van ‘Het voedingscentrum’. Met indirect bedoelen we de andere factoren waardoor het dier kan leven. Bijvoorbeeld het voer, het landgebruik, het vervoer etc. Dus de totale CO2 uitstoot van 1 kg rundvlees is 46,8 kg. De totale CO2 uitstoot in 1 jaar is 267.840.000 kg x 46,8= 12.534.912.000 kg.
Productie en vervoer van rundvlees
Het produceren en vervoeren van het voedsel voor de dieren veroorzaakt veel uitstoot van broeikasgassen. Voor het produceren van het voer worden hele stukken land plat gelegd zodat er vee kan worden gehouden. Dit gebeurt veel in Zuid-Amerika. Boeren willen meer ruimte voor het vee. Daardoor kappen de boeren grote delen van het amazonegebied weg. Door de ontbossing wordt er minder CO2 opgenomen. Hierdoor wordt er minder CO2 omgezet in zuurstof en komt er meer CO2 in de atmosfeer.
Uitstoot van de productieketen van soja
Sojateelt
Natuurlijke bossen worden omgezet in landbouwgrond voor sojateelt. In Brazilië wordt er 31,7 miljoen hectare aan land gebruikt voor de sojateelt. 45% van de sojaproductie wordt in veevoer gebruikt. Hierbij komen veel broeikasgassen vrij. Dat heeft twee oorzaken. Het eerste is dat de biomassa van een bos veel groter is dan die van landbouwgrond. Bij de landbouw wordt er heel veel soja geplant. Ze gebruiken dan heel veel land voor maar een soort plant. In een bos staan veel meer verschillende planten en daardoor is er veel meer diversiteit. Dit is veel beter, want hier komen veel verschillende dieren op af. Er is minder kans op een plaag. De bomen nemen ook meer CO2 op dan sojabonen. De plant van de sojaboon is best wel klein. Hierdoor zet de plant maar weinig CO2 om in zuurstof. Bomen zijn veel groter en zetten dus veel meer CO2 om in zuurstof. Ook zit er plantaardig materiaal in de bodem. Doordat de grond wordt omgewoeld met het planten van sojabonen, komt het plantaardige materiaal in aanraking met zuurstof. Het gaat dan rotten en daarbij komt CO2 vrij.
Uitstoot
Nederlanders eten gemiddeld ongeveer 2 gram soja per dag. Dat is 730 gram in 1 jaar. In 1 jaar eten we 730 x 17.280.000= 12.614.400 kg soja. Voor 1 kg soja is er 0,6 kg CO2 uitstoot. Deze informatie komt van de website ‘eostrace’. Dan stoten we 12.614.400 x 0,6= 7.568.640 kg CO2 uit. Als we in de toekomst meer sojaproducten gaan eten, dan zal de uitstoot waarschijnlijk toenemen. Bij de teelt van soja wordt er geen mest of bestrijdingsmiddelen gebruikt, zie bron 5.4. Dit is een groot voordeel ten opzichte van het produceren van vlees. De soja die in vleesvervangers wordt gebruikt is vaak duurzaam geteeld. Soja die niet duurzaam wordt geteeld zorgt voor ontbossing, verwoestijning en erosie. Verwoestijning betekent dat vruchtbare grond in woestijn verandert. Vaak gebeurt dat als er weinig neerslag valt en de grond daardoor droger is. Erosie is een proces waarbij de laag van een vast oppervlak aan het slijten is. Hierdoor raakt de grond de vruchtbare laag kwijt. Waardoor er minder of geen planten meer op kunnen groeien.
Conclusie
De totale CO2 uitstoot van 1 kg rundvlees is 46,8 kg. De totale CO2 uitstoot in 1 jaar is 267.840.000 kg x 46,8= 12.534.912.000 kg. Voor 1 kg soja is er 0,6 kg CO2 uitstoot. Dan stoten we 12.614.400 x 0,6= 7.568.640 kg CO2 uit in 1 jaar.
Vleesvervangers
Vleesvervangers zijn plantaardige vervangers van vlees. Er zitten zoveel mogelijk dezelfde voedingsstoffen in als vlees. Zo mis je geen voedingsstoffen als je vegetarisch gaat eten. ‘De vegetarische slager’ is een bekend merk van vleesvervangers. Dit merk laat de vleesvervanger naar echt vlees smaken. Het bestaat uit soja en lupine. Lupine is meel dat van bonen wordt gemaakt. In vleesvervangers zitten bepaalde stoffen die goed zijn om binnen te krijgen. Deze zitten normaal ook in vlees. Deze voegen de producenten toe aan de vleesvervangers. Dit zijn stoffen zoals, eiwitten, ijzer, vitamine B en vitamine B12. Het komt best vaak voor dat iemand die vegetarisch eet bepaalde stoffen mist in hun bloed. Meestal is dat ijzer en B12. Vaak zit er soja in een vleesvervanger.
Voorbeelden van vleesvervangers
Er zijn veel verschillende soorten en variaties. Bijvoorbeeld spekjes, kipstukjes en falafel. Deze vleesvervangers hebben de smaak van echt vlees. Tofu en tempeh zijn ook vleesvervangers, maar deze smaken niet naar vlees. Tofu is een vleesvervanger met veel eiwitten. Het wordt gemaakt door sojamelk te stremmen. Dit betekent dat de melk dikker wordt door bacteriën. Er zitten veel belangrijke aminozuren, vitamines en mineralen in. Aminozuren zijn kleine eiwitten. Tempeh bestaat uit gefermenteerde sojabonen. Fermenteren betekent dat er schimmels, bacteriën of gist aan de soja worden toegevoegd. Hierdoor kan de smaak en de geur van een product veranderen. Ook tempeh bevat veel eiwitten en essentiële voedingsstoffen. Essentiële voedingsstoffen moet je binnenkrijgen via je eten. Je lichaam kan deze niet zelf maken.
Zuivelvervangers
Zuivelvervangers zijn plantaardige yoghurt, kwark, kaas en melk. Er zitten dus alleen maar plantaardige stoffen in. Als iemand de keuze maakt om veganistisch of vegetarisch te gaan eten, maakt diegene vaak ook gebruik van vleesvervangers en zuivelvervangers. Planten en noten die vaak voor zuivelvervangers worden gebruikt zijn amandelen, haver, soja en rijst. In zuivelvervangers zitten ook vervangende voedingsstoffen. Deze zitten namelijk ook in dierlijke melk. Hierdoor kom je niks tekort. In bron 6.7 kun je zien hoeveel zuivelvervangers er worden gebruikt in Nederland.
Welke hoeveelheden?
In de afgelopen jaren is de vraag naar vleesvervangers flink gestegen. Het marktaandeel van vleesvervangers van de totale vleesverkoop in 2018 was 4,3%. In 2019 was het 5,2%. In de komende jaren zal de vraag naar vleesvervangers naar verwachting nog meer stijgen. Dat komt omdat steeds meer mensen vegetarisch of veganistisch lijken te gaan eten. Dan heb je dus meer vleesvervangers nodig.
Conclusie
Vleesvervanger is de plantaardige versie van vlees. Er zitten veel voedingsstoffen in die ook in vlees zitten, zodat je alsnog de goede stoffen binnenkrijgt. Zuivelvervangers zijn plantaardige melk, yoghurt en kwark. Deze vervangen echte melk, kaas, kwark en yoghurt, zodat je geen voedingsstoffen mist. De vraag naar vleesvervangers is in 2018 van 4,3% naar 5.2% gegaan in 2019. In de toekomst lijkt dit stijgen, omdat vegetarisch eten steeds populairder lijkt te worden.
Vlees
De consumptie van vlees per persoon in Nederland is ongeveer 77 kg per jaar. In totaal is dat ongeveer 1,3 miljoen ton vlees. 267.840.000 kg bestaat uit rundvlees. In Nederland kost het 46,8 kg CO2 om 1 kg rundvlees te maken. 46,8 x 267.840.000= 12.534.912.00 kg CO2 in een jaar in Nederland. Voor het voer zijn er nu lange productieketens, waarbij een groot deel uit Brazilië, Frankrijk en Duitsland wordt geïmporteerd. Voor de productieketen van vlees zijn er veel stappen. Eerst krijgen de koeien melk, daarna gemiddeld 60 kg plantaardig voedsel per dag. De koeien drinken 100 liter water per dag. 1 kilo rundvlees kost 15.000 liter water. De totale CO2 uitstoot van 1 kg rundvlees is 46,8 kg.
Soja
Voor 1 kg soja is er 0,6 kg CO2 uitstoot. In 1 jaar eten we 730 gram soja per persoon. In totaal is dat 12.614.400 kg soja. Dan stoten we 12.614.400 x 0,6= 7.568.640 kg CO2 uit in 1 jaar. De vraag naar vleesvervangers is in 2018 van 4,3% naar 5.2% gegaan in 2019. In de toekomst lijkt dit stijgen, omdat vegetarisch eten steeds populairder lijkt te worden Voor de productieketen van soja is er 2.100 liter water nodig voor 1 kilo sojabonen.
Conclusie
De productie van rundvlees stoot 98,7% meer CO2 uit dan de productie van soja. Namelijk 1 kg rundvlees heeft 46,8 kg CO2 uitstoot. 1 kg soja heeft 0,6 kg CO2 uitstoot. Het verschil is dus 46,2 kg CO2 uitstoot, per kilo voedsel.
Wil je zelf kijken hoeveel CO2 je uitstoot met jouw eten? Kijk dan op deze klimaatcalculator van de BBC en bereken jouw voetafdruk.
Auteur: Noortje Záborszky en Veerle van Loon (2020)
Definieer ‘omzetten van bos naar landbouwgrond voor sojateelt’. Naar mijn mening is dit ook platgezegd het kappen van bos. En omdat er op dit moment in Brazilië veel houtkap wordt gestimuleerd voor de omzet staat bij mij sojateelt nog niet als voorkeur op het menu. Daarnaast worden deze bonen ook vervoerd met vrachtschepen etc. welke ook niet per sé als energieneutraal gezien kunnen worden. Kunnen we biologische hollandse landbouw niet beter financieren en promoten. De supermarkten houden deze prijzen laag ‘omdat de klant anders niet koopt’. Maar nu moeten de boeren wel meer vee houden om eenzelfde boterham te verdienen. Dit kan eerlijker verdeeld. Betere prijzen, minder vee, minder CO2 en daarnaast minder stikstof. win-win-win. Het gaat om bewustwording. Ga dan in ieder geval voor producten van eigen bodem, kleine kringloop en als je vlees koop in ieder geval biologisch uit Nederland. Kijk naar wat er wél mogelijk is!
goede middag allemaal leuk bedacht het vervangen van vlees mbt co 2 uitstoot ,maar word er wel over nagedacht dat al die zg producten die nodig zijn om een smakelijk en gezond vleesvervanger te maken, wat word dan het verschil in co 2 uitstoot mbt vervoer per zeer grote vervuiler dat zijn oceaan schepen en produceren van vervuilende fabrieken want ik ben nog niet zo onder de indruk want er moeten vele bomen gekapt worden om de wereld aan het eten te houden ik ben zeer benieuwd over een eerlijke berekening
Vergeet niet dat er voor soja extra bossen gekapt worden die juist co2 op hadden kunnen nemen. Daarnaast kunnen runderen leven op plekken die anderzijds niet voor soja of andere voedselproductie gebruikt zouden kunnen worden (karig grasland).
Verder kan ik mensen aanraden voorzichtig te zijn met de consumptie van teveel soja. Het is bewezen dat een aantal stoffen in soja de opname van vitamine b12 remt, vooral bij kinderen. En tevens kan het eten van veel soja negatieve effecten hebben op psychische gesteldheid. Neerslachtigheid en depressie zijn voorbeelden hiervan.
Hoi Bootj, bedankt voor je reactie. Boskap is inderdaad een goed pun om de volgende keer mee te rekenen. Kun je (wetenschappelijke) bronnen delen met betrekking tot je argumenten over vitamine B12 remmende werking bij kinderen en aantasting van psychische gesteldheid, dan kunnen we een disclaimer plaatsen.